Nhân giống cây dược liệu kỷ tử bằng nuôi cấy mô trong ống nghiệm – Giải pháp chủ động nguồn giống sạch bệnh, năng suất cao #72

Nhân giống cây dược liệu kỷ tử bằng nuôi cấy mô trong ống nghiệm – Giải pháp chủ động nguồn giống sạch bệnh, năng suất cao

Cây kỷ tử (Lycium barbarum L.), còn được gọi là câu khởi, khởi tử hay địa cốt tử, là một trong những cây dược liệu quý thuộc họ Cà (Solanaceae). Từ hơn 2.500 năm trước, kỷ tử đã được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam như một vị thuốc bồi bổ sức khỏe và kéo dài tuổi thọ. Ngày nay, với sự phát triển của khoa học hiện đại, kỷ tử còn được mệnh danh là “siêu trái cây” hay “siêu thực phẩm” nhờ hàm lượng hoạt chất sinh học cao và giá trị dinh dưỡng vượt trội.

Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng trong quả, lá và rễ kỷ tử chứa các hợp chất polysaccharide, flavonoid, carotenoid và acid amin có tác dụng tăng cường miễn dịch, cải thiện thị lực, bảo vệ gan – thận, hỗ trợ phòng ngừa các bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư, đồng thời giúp giảm cholesterol trong máu. Nhờ đó, nhu cầu sử dụng và trồng kỷ tử ngày càng gia tăng trên toàn thế giới.

Thực trạng sản xuất và bài toán nguồn giống kỷ tử tại Việt Nam
Hiện nay, Trung Quốc vẫn là quốc gia cung cấp chính các sản phẩm kỷ tử cho thị trường toàn cầu. Tại Việt Nam, dù cây kỷ tử được đánh giá có tiềm năng kinh tế cao, diện tích trồng vẫn còn rất hạn chế, chủ yếu phân bố rải rác ở một số tỉnh miền núi phía Bắc như Sa Pa, Lào Cai. Cây thường được trồng để lấy lá nấu canh, làm thuốc dân gian chữa ho, sốt hoặc sử dụng quả làm dược liệu.

https://vigen.vn/wp-content/uploads/2025/10/cay-chuoi-cay-mo-tai-vigen_11zon.webp

Một trong những rào cản lớn nhất trong việc mở rộng diện tích trồng kỷ tử là thiếu nguồn cây giống chất lượng cao, đồng đều và sạch bệnh. Phương pháp nhân giống truyền thống như gieo hạt hoặc giâm cành thường cho tỷ lệ nảy mầm không đồng đều, cây con sinh trưởng chậm, dễ nhiễm sâu bệnh và khó kiểm soát chất lượng giống. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và hiệu quả kinh tế của người trồng.

Nuôi cấy mô – Hướng đi mới cho nhân giống cây kỷ tử
Nuôi cấy mô thực vật (in vitro) được xem là công cụ hiệu quả giúp giải quyết bài toán nguồn giống cho nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây dược liệu quý. Phương pháp này cho phép nhân nhanh vô tính cây trồng trong điều kiện vô trùng, kiểm soát chặt chẽ các yếu tố môi trường như dinh dưỡng, ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm. Nhờ đó, cây giống tạo ra có chất lượng đồng đều, sạch bệnh và sinh trưởng mạnh.

Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, nhóm tác giả tại Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã tiến hành nghiên cứu xây dựng quy trình nhân giống in vitro cây kỷ tử, góp phần đặt nền móng cho việc chủ động sản xuất giống kỷ tử chất lượng cao tại Việt Nam. Những ứng dụng công nghệ sinh học trong nông nghiệp như vậy đang ngày càng được quan tâm và phát triển, có thể tìm hiểu thêm tại https://vigen.vn/

Quy trình nhân giống kỷ tử bằng nuôi cấy mô trong ống nghiệm
Theo nghiên cứu, hạt kỷ tử được thu từ quả kỷ tử nhập khẩu từ Trung Quốc, sau đó rửa sạch dưới vòi nước chảy để loại bỏ tạp chất. Hạt được đưa vào tủ cấy vô trùng và xử lý bằng cồn 70 độ trong 3 phút nhằm loại bỏ vi sinh vật bám trên bề mặt. Sau đó, hạt được rửa lại nhiều lần bằng nước cất vô trùng trước khi cấy vào môi trường MS – môi trường dinh dưỡng tổng hợp phổ biến trong nuôi cấy mô thực vật.

Sau khoảng ba tuần nuôi cấy, cây con in vitro đạt chiều cao trung bình 5–6 cm, mỗi cây có từ 6–8 lá. Các chồi cây con này tiếp tục được cắt ngắn (1–1,5 cm) để đưa sang giai đoạn nhân nhanh chồi. Môi trường nhân chồi sử dụng MS có bổ sung 3% sucrose, 0,8% agar và 0,5 mg/L BAP nhằm kích thích chồi phát triển mạnh.

Tiếp theo, các chồi sau khi nhân nhanh được chuyển sang môi trường tạo rễ là ½ MS có bổ sung sucrose và agar. Kết quả cho thấy tỷ lệ ra rễ đạt trên 95%, số lượng rễ và chiều dài rễ đều đạt tiêu chuẩn để cây con có thể thích nghi tốt khi đưa ra vườn ươm.

Ý nghĩa và tiềm năng ứng dụng trong sản xuất
Kết quả nghiên cứu chứng minh rằng quy trình nhân giống kỷ tử bằng nuôi cấy mô là khả thi và có tính ứng dụng cao, giúp tạo ra nguồn cây giống sạch bệnh, đồng đều, có thể sản xuất với số lượng lớn phục vụ nhu cầu trồng trọt và thương mại. Đây là tiền đề quan trọng để phát triển vùng trồng kỷ tử tại Việt Nam, giảm phụ thuộc vào nguồn giống nhập khẩu, đồng thời nâng cao thu nhập cho người nông dân.

Không chỉ giới hạn ở cây dược liệu, công nghệ nuôi cấy mô hiện nay còn được áp dụng rộng rãi cho nhiều loại cây lâm nghiệp, cây cảnh và cây trồng giá trị cao, tiêu biểu như các dòng cây mô phục vụ cảnh quan và kinh tế tại https://vigen.vn/san-pham/tung-kim-cuong-vang-cay-mo/

Kết luận
Trong bối cảnh nhu cầu sử dụng dược liệu sạch, an toàn ngày càng tăng, việc nghiên cứu và ứng dụng nuôi cấy mô trong nhân giống cây kỷ tử là hướng đi tất yếu và bền vững. Phương pháp này không chỉ giúp chủ động nguồn giống chất lượng cao mà còn góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp công nghệ cao, bảo tồn và khai thác hiệu quả các loài cây dược liệu quý tại Việt Nam.

Nhân giống cây dược liệu kỷ tử bằng nuôi cấy mô trong ống nghiệm – Giải pháp chủ động nguồn giống sạch bệnh, năng suất cao Cây kỷ tử (Lycium barbarum L.), còn được gọi là câu khởi, khởi tử hay địa cốt tử, là một trong những cây dược liệu quý thuộc họ Cà (Solanaceae). Từ hơn 2.500 năm trước, kỷ tử đã được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam như một vị thuốc bồi bổ sức khỏe và kéo dài tuổi thọ. Ngày nay, với sự phát triển của khoa học hiện đại, kỷ tử còn được mệnh danh là “siêu trái cây” hay “siêu thực phẩm” nhờ hàm lượng hoạt chất sinh học cao và giá trị dinh dưỡng vượt trội. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng trong quả, lá và rễ kỷ tử chứa các hợp chất polysaccharide, flavonoid, carotenoid và acid amin có tác dụng tăng cường miễn dịch, cải thiện thị lực, bảo vệ gan – thận, hỗ trợ phòng ngừa các bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư, đồng thời giúp giảm cholesterol trong máu. Nhờ đó, nhu cầu sử dụng và trồng kỷ tử ngày càng gia tăng trên toàn thế giới. Thực trạng sản xuất và bài toán nguồn giống kỷ tử tại Việt Nam Hiện nay, Trung Quốc vẫn là quốc gia cung cấp chính các sản phẩm kỷ tử cho thị trường toàn cầu. Tại Việt Nam, dù cây kỷ tử được đánh giá có tiềm năng kinh tế cao, diện tích trồng vẫn còn rất hạn chế, chủ yếu phân bố rải rác ở một số tỉnh miền núi phía Bắc như Sa Pa, Lào Cai. Cây thường được trồng để lấy lá nấu canh, làm thuốc dân gian chữa ho, sốt hoặc sử dụng quả làm dược liệu. https://vigen.vn/wp-content/uploads/2025/10/cay-chuoi-cay-mo-tai-vigen_11zon.webp Một trong những rào cản lớn nhất trong việc mở rộng diện tích trồng kỷ tử là thiếu nguồn cây giống chất lượng cao, đồng đều và sạch bệnh. Phương pháp nhân giống truyền thống như gieo hạt hoặc giâm cành thường cho tỷ lệ nảy mầm không đồng đều, cây con sinh trưởng chậm, dễ nhiễm sâu bệnh và khó kiểm soát chất lượng giống. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và hiệu quả kinh tế của người trồng. Nuôi cấy mô – Hướng đi mới cho nhân giống cây kỷ tử Nuôi cấy mô thực vật (in vitro) được xem là công cụ hiệu quả giúp giải quyết bài toán nguồn giống cho nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây dược liệu quý. Phương pháp này cho phép nhân nhanh vô tính cây trồng trong điều kiện vô trùng, kiểm soát chặt chẽ các yếu tố môi trường như dinh dưỡng, ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm. Nhờ đó, cây giống tạo ra có chất lượng đồng đều, sạch bệnh và sinh trưởng mạnh. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, nhóm tác giả tại Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã tiến hành nghiên cứu xây dựng quy trình nhân giống in vitro cây kỷ tử, góp phần đặt nền móng cho việc chủ động sản xuất giống kỷ tử chất lượng cao tại Việt Nam. Những ứng dụng công nghệ sinh học trong nông nghiệp như vậy đang ngày càng được quan tâm và phát triển, có thể tìm hiểu thêm tại https://vigen.vn/ Quy trình nhân giống kỷ tử bằng nuôi cấy mô trong ống nghiệm Theo nghiên cứu, hạt kỷ tử được thu từ quả kỷ tử nhập khẩu từ Trung Quốc, sau đó rửa sạch dưới vòi nước chảy để loại bỏ tạp chất. Hạt được đưa vào tủ cấy vô trùng và xử lý bằng cồn 70 độ trong 3 phút nhằm loại bỏ vi sinh vật bám trên bề mặt. Sau đó, hạt được rửa lại nhiều lần bằng nước cất vô trùng trước khi cấy vào môi trường MS – môi trường dinh dưỡng tổng hợp phổ biến trong nuôi cấy mô thực vật. Sau khoảng ba tuần nuôi cấy, cây con in vitro đạt chiều cao trung bình 5–6 cm, mỗi cây có từ 6–8 lá. Các chồi cây con này tiếp tục được cắt ngắn (1–1,5 cm) để đưa sang giai đoạn nhân nhanh chồi. Môi trường nhân chồi sử dụng MS có bổ sung 3% sucrose, 0,8% agar và 0,5 mg/L BAP nhằm kích thích chồi phát triển mạnh. Tiếp theo, các chồi sau khi nhân nhanh được chuyển sang môi trường tạo rễ là ½ MS có bổ sung sucrose và agar. Kết quả cho thấy tỷ lệ ra rễ đạt trên 95%, số lượng rễ và chiều dài rễ đều đạt tiêu chuẩn để cây con có thể thích nghi tốt khi đưa ra vườn ươm. Ý nghĩa và tiềm năng ứng dụng trong sản xuất Kết quả nghiên cứu chứng minh rằng quy trình nhân giống kỷ tử bằng nuôi cấy mô là khả thi và có tính ứng dụng cao, giúp tạo ra nguồn cây giống sạch bệnh, đồng đều, có thể sản xuất với số lượng lớn phục vụ nhu cầu trồng trọt và thương mại. Đây là tiền đề quan trọng để phát triển vùng trồng kỷ tử tại Việt Nam, giảm phụ thuộc vào nguồn giống nhập khẩu, đồng thời nâng cao thu nhập cho người nông dân. Không chỉ giới hạn ở cây dược liệu, công nghệ nuôi cấy mô hiện nay còn được áp dụng rộng rãi cho nhiều loại cây lâm nghiệp, cây cảnh và cây trồng giá trị cao, tiêu biểu như các dòng cây mô phục vụ cảnh quan và kinh tế tại https://vigen.vn/san-pham/tung-kim-cuong-vang-cay-mo/ Kết luận Trong bối cảnh nhu cầu sử dụng dược liệu sạch, an toàn ngày càng tăng, việc nghiên cứu và ứng dụng nuôi cấy mô trong nhân giống cây kỷ tử là hướng đi tất yếu và bền vững. Phương pháp này không chỉ giúp chủ động nguồn giống chất lượng cao mà còn góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp công nghệ cao, bảo tồn và khai thác hiệu quả các loài cây dược liệu quý tại Việt Nam.